Czy znasz pojęcie i zastosowanie tzw. efektu Zeigarnik? Możliwe, że zajmując się na co dzień takimi obszarami jak marketing, reklama czy nawet film, nie zastanawiasz się nad źródłem pewnych schematów tworzenia przekazów, choć następstwa tego zjawiska są Ci znane. Czasami jednak warto wrócić do podstaw, ponieważ może to w interesujący sposób zmienić Twoje podejście i pozwolić na tworzenie jeszcze bardziej innowacyjnych treści.
Kilka słów o Blumie Zeigarnik
Urodzona na Litwie Bluma Zeigarnik ukończyła studia psychologiczne pod kierunkiem Lewina w 1927 roku w Berlinie. Nie bez powodu istotny jest fakt, że utrzymywała z nim bliskie kontakty, o czym poniżej. Kurta Lewina nazywa się obecnie jednym z najwybitniejszych psychologów. Bluma lata po uniwersytecie spędziła na zdobywaniu praktyki i doświadczenia zawodowego.
Psycholożka i psychiatrka to założycielka laboratorium patopsychologii, która stała się inspiracją dla podobnych pracowni w szpitalach psychiatrycznych. Jej kariera to epizodyczna współpraca naukowa, kilkuletnia przerwa i ostateczne przesunięcie akcentów na specyficznie ludzką czynność – MYŚLENIE.
Ciekawość naukowa psycholożki
Owoc zainteresowań badaczki przełożył się na doktorat, a ten na książkę „Patologia myślenia”, która w 1962 roku została przetłumaczona również na język polski. Do wspomnianej powyżej zmiany zainteresowań doprowadziła powściągliwość w przenoszeniu niesprawdzonych wyjaśnień z innych nauk np. cybernetyki.
Zeigarnik zaczęła zgłębiać pewne „klasy” czynności psychologicznych – najpierw myślenie, a następnie inne wyższe funkcje psychiczne. Podczas swojej transformacji w zakresie obszarów badań psycholożka przyjmowała sugestie w kontekście połączenia „Podstaw patopsychologii” z dwoma rozdziałami „Osobowości i patologii czynności”, a podpowiedź takiego powiązania zaproponował redaktor naukowy prof.dr hab. Marceli Klimkowski.
Kazimierz Obuchowski w przedmowie do „Patologii myślenia” zwrócił uwagę na to, że Zeigarnik „świadoma jest odrębności własnej drogi badawczej”. Według niego autorka „w swoich badaniach stara się zrozumieć strukturę procesu myślenia, wychodząc od jego celu”.
„Ludzie lepiej zapamiętują niedokończone zadania niż te skończone”
Wróćmy do roku 1927, kiedy to Bluma Zeigarnik podjęła próbę (po wcześniejszych badaniach, o czym poniżej) stworzenia definicji efektu „Ludzie lepiej zapamiętują niedokończone zadania niż te skończone”. Do eksperymentu, który doprowadził do powyższej definicji, zainspirowała ją wizyta w kawiarni, jaką obyła ze swoim ówczesnym profesorem Kurtem Lewinem.
Para ta zaobserwowała, że kelnerzy nie mieli żadnego problemu z zapamiętywaniem niezapłaconych zamówień, natomiast napotykali trudności z pamiętaniem szczegółów po zapłaceniu rachunku. Zaintrygowana tą obserwacją Bluma Zeigarnik postanowiła dokładniej przyjrzeć się zjawisku, przeprowadzając serię eksperymentów.
Podczas badań uczestnicy wykonywali proste zadania – nawlekanie koralików czy rozwiązywanie zagadek/ćwiczeń matematycznych. Niektórym z nich przerywano realizację poleceń, innym zaś pozwalano dokończyć. Po godzinnej przerwie badani mieli opisać, nad czym pracowali.
Wyniki okazały się na tyle zaskakujące, że odkrycie Zeigarnik zostało opublikowane w czasopiśmie „Psychologische Forschung”. Artykuł nosił tytuł „O ukończonych i niedokończonych zadaniach”. Publikacja zawierała wyniki pokazujące, że ci, którym przerwano, byli dwa razy bardziej skłonni do zapamiętywania swoich zadań w porównaniu z tymi wykonującymi je w pełni.
Efekt Zeigarnik jako unikalne zjawisko psychologiczne – kluczowe cechy
- Łatwiejsze przypominanie sobie nieukończonych zadań – zwykle ludzie lepiej pamiętają obowiązki, które pozostają nieukończone lub zostały przerwane. Utrzymuje się to do momentu, aż zadanie zostanie zrealizowane.
- Odczuwanie napięcia – niedokończone zadania powodują stres, który utrwala pamięć o niesfinalizowanym obowiązku. To z kolei efekt zakorzeniony w koncepcji napięć psychologicznych Kurta Lewina.
- Napięcie kończy się po realizacji zadania – stres znika, a dodatkowo pamięć o obowiązku się rozmywa.
- Zastosowanie w różnych dziedzinach – efekt Zeigarnik obserwuje się w wielu obszarach, w tym w edukacji czy marketingu. Sugeruje to na przykład, że uczniowie robiący przerwy podczas nauki mogą lepiej zapamiętywać materiał w porównaniu z tymi uczącymi się bez pauz.
- Związek z psychologią Gestalt – efekt Zeigarnik jest spójny z zasadami psychologii Gestalt, która kładzie nacisk na zrozumienie ludzkiego zachowania i poznania go w kontekście całości, a nie tylko poszczególnych elementów.
- Potencjalny wpływ na natrętne myśli i prokrastynację – uporczywe wspomnienie niedokończonych zadań może przyczyniać się do natrętnych myśli i wpływać na skupienie na innych czynnościach.
Zrozumienie efektu Zeigarnik pokazuje, dlaczego niedokończone zadania często pozostają w naszych umysłach i mają wpływ na to, jak podchodzimy do zarządzania zadaniami i motywacji w różnych aspektach życia.
W praktyce oznacza to, że gdy ludzie rozpoczynają określone działanie, ale go nie ukończą, umysł odczuwa dyskomfort związany z brakiem finalizacji. To napięcie poznawcze prowadzi do lepszego zapamiętywania niedokończonych procesów i zwiększa motywację do ich dokończenia w przyszłości (np. poprzez planowanie, wzajemne motywowanie do ukończenia zadania w terminie).
Dlaczego zrozumienie tego zjawiska jest ważne?
Zrozumienie efektu Zeigarnik jest istotne w kontekście zarządzania zadaniami oraz w strategiach marketingowych, gdzie celowe przerywanie informacji może zwiększać zaangażowanie odbiorców.
Konsument pozostawiony z otwartymi pytaniami lub niedokończoną historią odczuwa potrzebę dowiedzenia się czegoś więcej poprzez szukanie odpowiedzi na stronie WWW, konieczność śledzenia kolejnych reklam czy interakcję, zaangażowanie, lepszą zapamiętywalność i powracanie do marki.
Mechanizm ten, jak wszystko, ma również swoją ciemniejszą stronę. Mianowicie efekt bazuje na pamięci krótkotrwałej, a ta jest ograniczona i „naturalnie” czyści przetworzoną wiedzę. Dlatego, żeby uniknąć frustracji, należy umiejętnie balansować pomiędzy informacjami dostarczanymi a tymi, które pozostają „otwarte”.
Poznaj temat głębiej!
Temat efektu Zeigarnik, jej eksperymentów, znaczącego wpływu na motywację i wyznaczenie celów czy napięcia psychicznego wywoływanego niedokończonymi zadaniami, niewysłanymi e-mailami, które męczą nas w weekend, jest niezwykle ciekawy. Powyżej starałam się pokazać, na czym polega ten mechanizm, ale zachęcam Cię do głębszego poznania zjawiska. Naprawdę warto!
Źródła:
Understanding the Zeigarnik Effect: Why Unfinished Tasks Haunt Us, Editorial Ape, https://editorialape.com/the-zeigarnik-effect-why-unfinished-tasks-haunt-us/, [dostęp: 18.11.2024].
Jaros N., Efekt Zeigarnik – co to jest i jak wykorzystać go w marketingu?, https://cyrekdigital.com/pl/baza-wiedzy/efekt-zeigarnik/, [dostęp: 18.11.2024].
Zeigarnik, B.W. (1983). Podstawy patopsychologii klinicznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.